Xử lý tranh chấp sau khi công chứng văn bản từ chối nhận di sản
Việc lập văn bản từ chối nhận di sản là quyền hợp pháp của người thừa kế, được pháp luật ghi nhận nhằm đảm bảo tự do định đoạt tài sản của cá nhân. Tuy nhiên, trên thực tế, sau khi văn bản này được công chứng, vẫn có nhiều trường hợp phát sinh tranh chấp sau công chứng văn bản từ chối di sản, do nghi ngờ giả mạo, bị ép buộc, nhầm lẫn hoặc vi phạm quy định pháp luật. Những tranh chấp này không chỉ ảnh hưởng đến việc chia thừa kế mà còn có thể dẫn đến việc hủy bỏ hiệu lực văn bản công chứng. Bài viết dưới đây sẽ phân tích căn cứ pháp lý, hướng xử lý và ví dụ thực tế theo quy định mới nhất.
1. Căn cứ pháp lý về giải quyết tranh chấp sau công chứng văn bản từ chối di sản
Các quy định điều chỉnh việc xử lý tranh chấp sau công chứng được ghi nhận trong:
Bộ luật Dân sự 2015, Điều 620 và 621 về quyền từ chối nhận di sản và các trường hợp không được từ chối;
Luật Công chứng 2014, các điều 5, 45, 52 về giá trị pháp lý, tính vô hiệu và hủy bỏ văn bản công chứng;
Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, về thẩm quyền và trình tự giải quyết tranh chấp dân sự.
Theo Điều 5 Luật Công chứng 2014:
“Văn bản công chứng có hiệu lực kể từ thời điểm được công chứng viên ký và đóng dấu của tổ chức hành nghề công chứng.”
Tuy nhiên, theo Điều 52 Luật Công chứng 2014, văn bản công chứng có thể bị Tòa án tuyên vô hiệu nếu có căn cứ cho rằng:
Người ký văn bản không có năng lực hành vi dân sự đầy đủ;
Việc ký không tự nguyện;
Có giả mạo chữ ký, giấy tờ;
Nội dung vi phạm điều cấm của luật hoặc trái đạo đức xã hội.
Như vậy, nếu phát sinh tranh chấp sau công chứng văn bản từ chối di sản, các bên có quyền khởi kiện yêu cầu Tòa án xem xét, tuyên hủy văn bản công chứng.
2. Các nguyên nhân thường dẫn đến tranh chấp sau công chứng văn bản từ chối di sản
2.1. Người ký văn bản không minh mẫn hoặc bị lừa dối, ép buộc
Tranh chấp thường xảy ra khi một bên cho rằng người lập văn bản không có đủ năng lực hành vi dân sự, hoặc bị người khác ép buộc ký văn bản từ chối di sản. Ví dụ: Người thừa kế cao tuổi, bị bệnh mất trí nhớ, bị con cháu dụ dỗ ký vào văn bản mà không hiểu rõ nội dung.
2.2. Giả mạo chữ ký, giấy tờ tùy thân
Một trong những nguyên nhân phổ biến là việc làm giả hồ sơ, giả chữ ký người thừa kế để chiếm đoạt tài sản. Khi phát hiện, các bên có thể yêu cầu giám định chữ ký, từ đó khởi kiện yêu cầu hủy bỏ văn bản công chứng.
2.3. Từ chối di sản nhằm trốn tránh nghĩa vụ tài sản
Theo khoản 1 Điều 620 Bộ luật Dân sự 2015, người thừa kế không được từ chối nhận di sản nếu việc đó nhằm trốn tránh nghĩa vụ tài sản với người khác. Nếu có căn cứ chứng minh mục đích gian dối này, văn bản công chứng từ chối nhận di sản có thể bị vô hiệu theo quyết định của Tòa án.
2.4. Có tranh chấp giữa các đồng thừa kế về quyền, phần di sản
Khi có nhiều người thừa kế, việc một người từ chối di sản có thể ảnh hưởng đến phần chia của người khác. Nếu các bên không thống nhất, tranh chấp sẽ phát sinh, buộc phải nhờ Tòa án giải quyết theo thủ tục dân sự.
>>> Xem thêm: So sánh chi phí tự làm và thuê Dịch vụ làm sổ đỏ – lựa chọn nào tiết kiệm hơn?
3. Hướng dẫn xử lý tranh chấp sau công chứng văn bản từ chối di sản
3.1. Bước 1: Thu thập chứng cứ và tài liệu liên quan
Người khởi kiện cần chuẩn bị:
Bản sao văn bản công chứng từ chối di sản;
Giấy tờ chứng minh quyền thừa kế (di chúc, giấy khai tử, sổ đỏ…);
Chứng cứ về hành vi gian dối, ép buộc hoặc giả mạo (ghi âm, video, kết quả giám định chữ ký…);
Các tài liệu chứng minh thiệt hại hoặc quyền lợi bị xâm phạm.
3.2. Bước 2: Gửi yêu cầu hủy bỏ văn bản công chứng
Theo Điều 52 Luật Công chứng 2014, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan được phép yêu cầu Tòa án tuyên bố văn bản công chứng vô hiệu. Cơ quan công chứng không có thẩm quyền hủy bỏ văn bản đã chứng nhận, mà chỉ có thể tạm đình chỉ hoặc cung cấp hồ sơ cho Tòa án khi được yêu cầu.
3.3. Bước 3: Tòa án xem xét, thụ lý và giải quyết tranh chấp
Sau khi nhận đơn, Tòa án nhân dân cấp huyện hoặc cấp tỉnh (tùy giá trị tài sản tranh chấp) sẽ thụ lý vụ án. Tòa án sẽ tiến hành xác minh, giám định chữ ký, lấy lời khai của các bên, và ra bản án hoặc quyết định tuyên vô hiệu văn bản công chứng nếu có căn cứ.
3.4. Bước 4: Cập nhật, điều chỉnh hồ sơ thừa kế sau bản án
Sau khi có bản án có hiệu lực pháp luật, các cơ quan như Văn phòng đăng ký đất đai, cơ quan thuế, tổ chức công chứng phải cập nhật lại thông tin về người thừa kế và phần tài sản được hưởng, theo đúng phán quyết của Tòa án.
4. Ví dụ minh họa thực tế
Ví dụ 1 – Bị ép buộc ký văn bản từ chối di sản: Cụ M, 85 tuổi, có hai người con. Sau khi cụ mất, người con cả trình ra văn bản công chứng cho thấy người con út đã từ chối nhận di sản. Tuy nhiên, người con út khởi kiện, cho rằng bị anh trai ép ký và không được giải thích rõ nội dung. Tòa án giám định, xác định công chứng viên không trực tiếp chứng kiến việc ký, nên tuyên văn bản công chứng vô hiệu, đồng thời xử lý công chứng viên theo quy định tại Điều 77 Luật Công chứng 2014.
Ví dụ 2 – Giả mạo chữ ký: Một người cháu giả mạo chữ ký của bác mình để lập văn bản từ chối nhận di sản nhằm chiếm phần đất của gia đình. Khi bị phát hiện, công an khởi tố về tội làm giả tài liệu của cơ quan, tổ chức theo Điều 341 Bộ luật Hình sự 2015. Văn bản công chứng bị Tòa án tuyên vô hiệu toàn bộ, phần di sản được chia lại theo pháp luật.
Khi phát sinh tranh chấp sau công chứng văn bản từ chối di sản, người có quyền lợi liên quan cần chủ động thu thập chứng cứ, yêu cầu Tòa án tuyên hủy văn bản nếu có dấu hiệu gian dối, ép buộc hoặc giả mạo. Công chứng viên và cơ quan công chứng cũng phải phối hợp chặt chẽ với Tòa án, cơ quan điều tra để bảo đảm tính minh bạch và đúng pháp luật trong việc xử lý. Việc hiểu rõ quy trình xử lý tranh chấp không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người thừa kế, mà còn góp phần nâng cao hiệu quả công chứng, phòng ngừa hành vi gian dối trong lĩnh vực thừa kế.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Địa chỉ: 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
