Thừa kế không phụ thuộc di chúc: Quyền và nghĩa vụ ra sao

Người thừa kế không phụ thuộc di chúc là một quy định đặc biệt trong pháp luật thừa kế tại Việt Nam. Dù người để lại di chúc có ý định phân chia tài sản theo ý mình, vẫn có những cá nhân được pháp luật bảo vệ và hưởng một phần di sản nhất định. Bài viết này sẽ làm rõ căn cứ pháp lý, điều kiện và ví dụ thực tế liên quan đến người thừa kế loại này.

>>> Xem thêm: Địa chỉ văn phòng công chứng nào đang được đánh giá cao nhất hiện nay?

1. Quy định pháp luật về người thừa kế không phụ thuộc di chúc

1.1 Khái niệm

Theo Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015, đây là những người dù không được chỉ định trong di chúc hoặc bị truất quyền thừa kế vẫn có quyền được hưởng một phần tài sản.

1.2 Các đối tượng được pháp luật bảo vệ

Căn cứ khoản 1 Điều 644 BLDS 2015, những người thuộc nhóm này bao gồm:

Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;

Con đã thành niên mà không có khả năng lao động.

Đây là những đối tượng yếu thế, được pháp luật bảo vệ để đảm bảo điều kiện sống tối thiểu sau khi người thân qua đời.

>>> Xem thêm: Chỉ mất vài phút để đọc – nhưng bạn sẽ hiểu toàn bộ thủ tục lập di chúc cần thiết.

1.3 Tỷ lệ và phần di sản được hưởng

Theo pháp luật, những người này sẽ được hưởng một phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật trong trường hợp chia đều.

Ví dụ: Nếu người chết có 3 người con, nhưng chỉ để lại di chúc cho 2 người, người con thứ 3 chưa thành niên vẫn sẽ được hưởng 2/3 suất của một người con (dù không có tên trong di chúc).

2. Khi nào người thừa kế không phụ thuộc di chúc không được hưởng?

Theo khoản 2 Điều 644 BLDS 2015, họ sẽ không được hưởng phần di sản nếu:

Từ chối nhận di sản;
Thuộc trường hợp bị truất quyền thừa kế theo Điều 621 BLDS 2015, ví dụ như:
- Có hành vi ngược đãi, xâm phạm thân thể, xúc phạm nghiêm trọng người lập di chúc;
- Có hành vi gian dối, cưỡng ép, lừa dối để được lập di chúc;
- Bỏ mặc người có nghĩa vụ nuôi dưỡng.

>>> Xem thêm: Giải pháp khi mất bản chính di chúc – Hướng dẫn thủ tục chi tiết

3. Ý nghĩa của quy định về người thừa kế không phụ thuộc di chúc

3.1 Bảo vệ người yếu thế trong gia đình nếu là người thừa kế không phụ thuộc di chúc

Quy định này đảm bảo rằng những người như trẻ em, người già yếu, người khuyết tật không bị mất hoàn toàn quyền lợi nếu bị bỏ tên khỏi di chúc.

Xem thêm: Nộp thuế sang tên sổ đỏ ở đâu để tránh sai sót trong quy trình?

3.2 Cân bằng quyền tự định đoạt và trách nhiệm xã hội

Mặc dù cá nhân có quyền định đoạt tài sản thông qua di chúc, pháp luật vẫn can thiệp trong một số trường hợp để đảm bảo công bằng và nhân đạo.

4. Ví dụ minh họa thực tế

Tình huống thực tế: Bà B mất, có 2 người con: C (con trưởng) và D (con út bị bại não). Trong di chúc, bà B chỉ để lại tài sản cho C. Sau khi bà mất, Tòa án vẫn xác định D là người thừa kế không phụ thuộc di chúc, được chia phần di sản nhất định để đảm bảo điều kiện sinh sống.

>>> Xem thêm: Bạn đang bối rối với hồ sơ sang tên? Dịch vụ sổ đỏ trọn gói giúp bạn tiết kiệm cả thời gian và công sức.

5. Thủ tục xác nhận quyền

5.1 Hồ sơ cần chuẩn bị

Giấy chứng tử của người để lại di sản;
Bản di chúc (nếu có);
Giấy tờ chứng minh quan hệ nhân thân;
Giấy tờ chứng minh (ví dụ: giấy xác nhận khuyết tật, giấy khai sinh, giấy kết hôn…).

5.2 Nơi thực hiện

Việc khai nhận di sản có thể thực hiện tại văn phòng công chứng hoặc Tòa án nếu có tranh chấp.

6. Cách đảm bảo quyền lợi cho người thừa kế không phụ thuộc di chúc

Khi lập di chúc, cần xác định rõ ai đang thuộc diện yếu thế để tránh bị tuyên vô hiệu một phần di chúc;
Nếu là người hưởng di sản theo diện này, cần chuẩn bị đầy đủ hồ sơ để yêu cầu chia phần hợp pháp;
Nếu xảy ra tranh chấp, có thể yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền lợi theo đúng quy định pháp luật.

>>> Xem thêm: “Giấu diếm” di chúc của người khác có bị phạt không?

7. Kết luận

Người thừa kế không phụ thuộc di chúc là cơ chế đặc biệt nhằm bảo vệ những người yếu thế trong xã hội, đảm bảo họ vẫn được hưởng phần di sản cần thiết ngay cả khi không có tên trong di chúc. Việc hiểu rõ và áp dụng đúng quy định tại Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015 sẽ giúp đảm bảo tính hợp pháp và công bằng trong quá trình chia thừa kế, đồng thời tránh được các tranh chấp pháp lý không đáng có.

Xem thêm: Xem phim lậu có phạm pháp không?

VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ

Miễn phí dịch vụ công chứng tại nhà

Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.

Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.